Αυτισμός... το Παγόβουνο της κατανόησης...

Αυτισμός… εγώ και ο εαυτός μου … σε μία κοινωνία που το διαφορετικό το θεωρεί «πρόβλημα». Είναι όμως πρόβλημα; Αν είναι, ποιος είναι αυτός που πραγματικά έχει το πρόβλημα;

Είναι ερωτήματα που περνούν από το μυαλό μου κάθε φορά που έρχομαι αντιμέτωπη με την εκπαιδευτική παρέμβαση παιδιών με Διαταραχές στο Αυτιστικό Φάσμα. Μέσα από την μικρή μου εμπειρία ως Λογοπεδικός, βιώνοντας καθημερινά την Ελληνική κουλτούρα και έχοντας ζήσει στο εξωτερικό αλλά και μιλήσει με συναδέλφους και επαγγελματίες που ζουν εκεί, συνειδητοποιώ ότι τελικά το διαφορετικό δεν χρειάζεται να μας φοβίζει, να μας τρομοκρατεί και να το αποφεύγουμε. Όλοι μας είμαστε διαφορετικοί, καλύτεροι ή χειρότεροι σε κάποιες καθημερινές δεξιότητες. Όλοι μας έχουμε ανάγκη από κάποιες καταστάσεις να λειτουργούν με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Όλοι εμείς όμως δεν έχουμε μια διάγνωση – «ταμπέλα» - που μας κυνηγάει σε όλη μας την ζωή.

Μην παρερμηνεύσετε τα λόγια μου, η διάγνωση είναι σημαντική για να μπορέσουμε όλοι εμείς, επαγγελματίες, εκπαιδευτικοί αλλά και γονείς/ συγγενείς, να συμβάλλουμε λίγο περισσότερο στην εκπαιδευτική και επαγγελματική αποκατάσταση όλων των ατόμων με Διαταραχές στο Αυτιστικό Φάσμα, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις δυνατότητές τους αλλά και στοχεύοντας στην μείωση των καθημερινών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν με όσο πιο λειτουργικό τρόπο γίνεται. Είναι όμως απαραίτητο να τονίζουμε τις «ταμπέλες» και να τις θεωρούμε «πρόβλημα»; Μια διάγνωση θα ήταν καλό να έχει ως κύριο στόχο την κατανόηση των συμπεριφορών που πραγματικά υπάρχουν πίσω από τις «ταμπέλες». Μέσα από αυτή την κατανόηση μπορούμε να βγάζουμε συμπεράσματα σχετικά με το πώς μπορούμε να μειώσουμε αυτή την αρνητική συμπεριφορά στοχεύοντας πάντα όχι στην εξαφάνισή της αλλά ερμηνεύοντάς την με επικοινωνία και με έκφραση.

Ναι, σωστά κατανοήσατε, τα άτομα με Διαταραχές στο Αυτιστικό Φάσμα μπορούν να επικοινωνήσουν. Κάθε συμπεριφορά τους έχει στόχο την επικοινωνία, μόνο που το κάνουν με τρόπο που γνωρίζουν και μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυθόρμητα, που για αυτούς που δεν έχουν κάποια διάγνωση φαίνεται απλά περίεργο και δυσνόητο γιατί δεν της έχουν δώσει αρκετή σημασία έτσι ώστε να την βάλουν σε ένα επικοινωνιακό πλαίσιο. Πάρτε για παράδειγμα ένα παιδί που βρίσκεται σε ένα σχολικό πλαίσιο με άλλα 20 παιδιά και με καμία οργάνωση και κανένα πρόγραμμα. Βρίσκεται σε ένα περιβάλλον με άπειρα ερεθίσματα, παιχνίδια, χρώματα, ήχους, εικόνες και άλλα πολλά. Ξαφνικά όμως, το βλέπουμε το παιδί να παρουσιάζει μία διαφορετική συμπεριφορά, να κλείνει τα αυτιά του την ώρα του ελεύθερου παιχνιδιού και πάει και κάθεται σε μια γωνιά. Μπορεί να φανταστεί κανείς τι κάνει ουσιαστικά αυτό το παιδί; Ναι, καλά καταλάβατε… επικοινωνεί ότι κάτι τον ενοχλεί! Η νηπιαγωγός όμως δεν δίνει σημασία γιατί όντως έχει άλλα 20 παιδιά να προσέξει και είναι αρκετά δύσκολο να δώσει σημασία μόνο στο παιδί με την «ταμπέλα». Του ζητάει να πάρει τα χέρια του από τα αυτιά του και να κάτσει κάπου άλλου, να μην είναι μόνος του. Αρχίζει λοιπόν ένας φαύλος κύκλος αρνητικών και ακατάλληλων, για το κοινωνικό αυτό πλαίσιο, συμπεριφορών μια και το παιδί λογικό είναι να αντιδράσει, αφού δεν τον κατάλαβε κανείς, κανείς δεν μπόρεσε να επικοινωνήσει μαζί του.

Αν και το σενάριο αυτό είναι πλαστό, δεν είναι καθόλου αδιανόητο να συμβεί γιατί τελικά σε ένα τέτοιο σενάριο όντως υπάρχει δυσκολία στην κοινωνική προσαρμογή, στην επικοινωνία και στην ευέλικτη σκέψη. Όμως, το δύσκολο είναι να αποφασίσουμε τελικά ποιος πραγματικά έχει το πρόβλημα το ουσιαστικό. Και επειδή η λέξη “πρόβλημα” μου δημιουργεί ιδιαίτερα αρνητική αίσθηση και δεν θέλω να την χρησιμοποιώ για κανέναν, θα πρέπει να κατανοήσουμε ποιος έχει την δυσκολία τελικά να καταλάβει τον άλλον!

Προς θεού, δεν κατηγορώ κανέναν, χτυπάω όμως ένα κουδουνάκι κινδύνου, μικρούλικο! Ας πάρουμε τα πράγματα λίγο από την άλλη πλευρά και ας μπούμε στην θέση του ατόμου με την «ταμπέλα». Εκείνος κατανοεί με τον δικό του διαφορετικό τρόπο τι συμβαίνει τριγύρω του και το επικοινωνεί με όποιο τρόπο μπορεί. Εμείς τον καταλαβαίνουμε; Τον βοηθάμε να μην νιώσει αυτόν τον πόνο; Πονάει και επικοινωνεί τον πόνο του. Εμείς όμως τι κάνουμε;

Ας μπούμε έστω και για μια μέρα στην θέση του ατόμου με την «ταμπέλα» και ας νιώσουμε λίγο όπως μπορεί να νιώσει εκείνος. Εγώ μόνο που το σκέφτομαι και σας το εκφράζω γραπτώς, πονάω. Ας ψάξουμε λίγο παραπάνω τι σημαίνουν οι συμπεριφορές αυτές. Ας μην πούμε για μια μέρα «Α! έχει Αυτισμό, έτσι κάνει». Ας ξεχάσουμε τις «ταμπέλες» και ας δώσουμε την ευκαιρία στον εαυτό μας, να κατανοήσουμε εμείς τη διαφορετικότητα. Ας επιτρέψουμε, επιτέλους, στα άτομα με Διαταραχές στο Αυτιστικό Φάσμα να επικοινωνήσουν με όποιον τρόπο μπορούν, και εμείς ας κάνουμε την προσπάθεια να τους γνωρίσουμε λίγο παραπάνω και να τους κατανοήσουμε, όπως θα γνωρίζαμε ένα καινούριο πρόσωπο στον κοινωνικό μας κύκλο.

Ας γνωριστούμε όλοι από την αρχή με τα ελαττώματά μας και τα προτερήματά μας! Πιστεύω ακράδαντα ότι όλων οι ζωές θα άλλαζαν προς το καλύτερο, με αργό αλλά σταθερό ρυθμό! Εύχομαι όλοι να μπορούσαν να μάθουνε από τα άτομα με Διαταραχές στο Αυτιστικό Φάσμα, μια κι εμένα, ότι ξέρω στην κλινική πρακτική, εκείνα μου τα έχουν μάθει. Απλά τους παρατηρώ και τους ακούω όταν επικοινωνούν, με όποιο τρόπο μπορούν!

Υ.Γ.: Αν το σκεφτούμε καλύτερα το παραπάνω παγόβουνο δεν εξηγεί μόνο τις συμπεριφορές ατόμων στο φάσμα του Αυτισμού…. Για σκεφτείτε το λίγο, για θυμηθείτε… μήπως είναι κάτι γνώριμο για όλους μας; Μήπως όλων η συμπεριφορά κρύβει κάτι από κάτω; …ΤΡΟΦΗ ΓΙΑ ΣΚΕΨΗ λοιπόν..

Κίκα Γιαξόγλου

BSc Λογοπεδικός, MSc Ειδική Αγωγή (Παιδικός Αυτισμός)